Het raadsel Dirk van Dam

Controleboek Dirk van Dam NOC-NSF
Legitimatie Dirk van Dam Weltenbummler Bund
Portretkaart Dirk van Dam

Dirk van Dam werkte als marktkoopman in Utrecht voor hij in de periode 1925-1929 meerdere lange reizen maakte. Hij was een fervent fietser en op basis van zijn legitimatiebewijs van de Weltenbummler-Bund uit 1928 weten we dat hij werd geboren op 7 mei 1900 en in Utrecht in de Van Diemenstraat 8 woonde. Toen hij zijn eerste reis begon was hij dus 25 jaar oud.

Dirks plak- en controleboeken

Veel wereldwandelaars en wereldfietsers namen onderweg zogenoemde controleboeken mee. Daarin lieten ze op politiebureaus en gemeentehuizen data, stempels en handtekeningen zetten. Zo konden ze laten zien welke steden en landen ze hadden bezocht. Veel van die controleboeken zijn verloren gegaan of liggen ergens te verstoffen op zolders. Die van Dirk van Dam zijn gelukkig bewaard gebleven en overgedragen aan NOC*NSF. Dirk heeft in zijn boeken ook allerlei kaarten, foto’s en krantenknipsels geplakt. Iedereen kan de boeken na het maken van een afspraak raadplegen in Arnhem, maar ze zijn ook digitaal te bewonderen (Collectie Gelderland).

Wereldfietsen

Dirk begon zijn eerste fietstocht in 1925 in Utrecht en moest zijn reis in 1926 in India beëindigen. Op weg naar Poona werd hij ernstig ziek, lag lang in het ziekenhuis en besloot begin 1927 naar Nederland terug te keren. Daarna stapte hij al snel weer op de fiets en reisde door Scandinavië. Zijn derde fietstocht startte in 1929. Het laatste levensteken kwam dat jaar uit Duitsland. We weten niet wat er met Dirk in 1929 is gebeurd. Hield hij het fietsen voor gezien? Kwam hij te overlijden? We zullen het waarschijnlijk nooit weten.

Zo zijn er meer vragen over de raadselachtige Dirk. Want waarom is hij in geen enkel archief te vinden? Het antwoord is simpel: Dirk heeft iedereen op het verkeerde been gezet.

Twee raadsels

Twee raadsels heb ik in december 2024 weten op te lossen. Het eerste raadsel betreft zijn geboorteplaats. We weten dat Dirk al zijn tochten begon vanuit Utrecht. Steeds keerde hij na een reis terug naar zijn woonplaats. Mijn vermoeden was dat Dirk ook in Utrecht was geboren. Maar het bleef bij een vermoeden.

Een tweede raadsel was het ontbreken van Dirk in digitale archieven. “Van Dam” is natuurlijk een veel voorkomende achternaam in Nederland en dat maakte het zoeken naar een zekere Dirk van Dam niet makkelijk. Toch had ik lang het idee dat de combinatie van zijn geboortedatum (7 mei 1900) en “Dirk van Dam” een aantal hits op moest leveren. Helaas, geen enkele Dirk van Dam bleek op 7 mei 1900 geboren. Ik hield het erop dat Dirk door een of andere toevalligheid niet in de archieven van de burgerlijke stand terecht was gekomen.

Inmiddels weet ik beter. Ik werd opnieuw op Dirks spoor gezet door een archivaris van het gemeentearchief Utrecht. Die vond een gezinskaart waaruit bleek dat Dirk in de Van Diemenstraat 8 inwoonde bij zijn zus en zwager. Op basis van die informatie ben ik verder gaan speuren. Het bleek te gaan om zijn zus Johanna van Dam die in 1909 was getrouwd met de in Utrecht geboren Herman Wilhelm Bekendam.

Geen Dirk maar Derk, geen 1900 maar 1890

Nu begon het balletje te rollen. Johanna was geboren in Zwolle en een dochter van de timmerman Derk van Dam en Maria Hendrika Hammer. Die bleken in Zwolle meer kinderen te hebben gekregen, waaronder geen Dirk, maar wel een Derk van Dam, geboren op 7 mei 1890. Het blijkt dus dat Derk zijn naam veranderde in Dirk en zichzelf in 1928 maar liefst 10 jaar jonger maakte. Wellicht uit ijdelheid? We kunnen het hem niet meer vragen.

Zijn vader en naamgenoot overleed in 1896. Zijn moeder hertrouwde in 1897 en het gezin verhuisde daarna in 1905 naar Utrecht. Zijn moeder overleed in de zomer van 1923. Uit de archiefstukken blijkt verder dat Dirk (Derk) jarenlang als behanger werkte voor hij, in Utrecht, als marktkoopman aan de slag ging. Overigens zonder succes, want we weten inmiddels ook dat hij in 1925 failliet werd verklaard. Nog een reden om op de fiets te stappen.

Conclusie

Dirk heette eigenlijk Derk, werd niet geboren in 1900 maar in 1890 en zag (net als zijn broers en zussen) niet het levenslicht in Utrecht, maar in Zwolle. Toen hij zijn eerste reis begon was hij dus geen 25, maar (al) 35 jaar oud.

Nu nog achterhalen hoe het hem in 1929 in Duitsland is vergaan.